Urząd Gminy

Historia

Nowa Wieś Legnicka to miejscowość położona w województwie dolnośląskim w powiecie legnickim w gminie Legnickie Pole. Pierwsza wzmianka o wsi mówi, że była ona lokowana na prawie niemieckim przed 1300 rokiem. W spisach dziesięcin polowych biskupstwa wrocławskiego  z lat 1285 – 1305 można znaleźć wzmiankę o Nowej Wsi Legnickiej.  W dokumentach z 1313 r. mówi się, że we wsi są dobra o powierzchni 4 łanów. Był też we wsi proboszcz,o czym świadczy dokument  z 1399 r.  W XV w. wieś podzielona była na kilka części, które były w posiadaniu różnych właścicieli.  I tak w 1406 r. 2 łany były własnością Niclasa Vettira i jego matki. Następnie w latach 1419 – 1429 Tilo Abscan zu Kommernick posiadał trzy łanową posiadłość, którą później odziedziczył Hannos Abescan.  W 1423 właścicielem 3 łanów była Margareta Kottewicz. Pewna część włości we wsi była w posiadaniu legnickich mieszczan, którzy z czasem odstąpili je zakonowi – kartuzom. Swoje dobra we wsi mieli też kanonicy z legnickiej kolegiaty. W okresie reformacji zakonnicy potracili swoje dobra na rzecz księcia.  W XIII w. we wsi było 38 łanów, z których 1 należał do dóbr parafialnych, 4 do sołectwa, a 33 do kmieci. W 1600 r. było już we wsi 44 łany, z czego 5 należało do lennych włości, 1 do dóbr parafialnych, a 38 do sołtysa, kmieci i zagrodników. We wsi w 1600 r. było 19 kmieci. Natomiast w latach 1765 – 1789 było 12 kmieci pańszczyźnianych. Byli też we wsi zagrodnicy i chałupnicy. Wolnych od pańszczyzny było we wsi 4 zagrodników i 4 chałupników. Pod koniec XVIII w. wieś liczyła 273 osoby, które zamieszkiwały w 43 domostwach. We wsi była karczma, folwark, kuźnia. Wieś była podzielona na dwie części. Jedna – dominalna, druga, mniejsza, należała do dóbr miasta Legnicy. Do 1880 r. na terenie wsi było 77 budynków, choć nie wszystkie były zamieszkałe. Część z nich, łącznie z dworcem kolejowym służyła bowiem jako budynki użyteczności publicznej. W 1880 r. wieś była zamieszkiwana przez 486 osób. Wieś zamieszkiwali w większości ewangelicy, którzy mieli swój kościół, oraz szkołę. Nieliczni katolicy należeli do parafii rzymskokatolickiej w Małuszowie, a później w Legnicy. Wzmianka o dobrach w Nowej Wsi Legnickiej pierwszy raz ukazała się w 1313 r, kiedy to książę legnicki odstąpił legnickiemu burmistrzowi Adolfowi 4 łany, wolne od obowiązku służby konnej. Rok później były już to dobra allodialne, które należały do wyżej wymienionego. Włości rycerskie w tej wsi są wzmiankowane jeszcze raz w 1441 r. Natomiast w XVIII w. jesteśmy w posiadaniu dokumentów mówiących o właścicielach wsi.  Tak więc w 1743 r. włości nabył Ernst Christian Ferdinand von Heinze. Gospodarzyli na tych włościach do końca XVIII w. W latach 1814 – 1830 właścicielami był król bawarski Ludwik. W 1842 r. włości kupił Heinrich Sprenger.

Natomiast w latach 1876 – 1921 dobra w tej wsi należały do starosty Heinricha von Sprenger z Małuszowa, który z obu miejscowości utworzył majorat Małuszów.  We wsi znajdował się folwark, którego areał w najlepszych czasach wynosił 242 ha. Ów folwark wzmiankowany w 1789 r. prawdopodobnie był założeniem o wiele starszym.  Zlokalizowany był w południowo – wschodniej części wsi, gdzie sąsiadował z kościołem. Być może na jego terenie znajdowała się niegdyś siedziba dworska. Być może w jednej z dwóch oficyn dworskich (bud. nr 29 i 30). Kiedy tę funkcje utraciła, nie wiemy, a stało się to za sprawą właścicieli, którzy swoje rezydencje posiadali poza Nową Wsią. W 1823 r. folwark był nieco mniejszy niż obecny. Został powiększony pod koniec XIX w. Powstała wówczas nowa zabudowa tworzona przez dom zarządcy (bud. nr 29), parterowy z dachem naczółkowym, oficyna dla pracowników najemnych ( bud. nr 30), obora ze sklepieniami i stodoła. Stylowy charakter posiadały tylko obory i to wewnątrz. Folwark zbudowany był na planie litery L, a towarzyszący mu ogród otoczony był murowanym murem, tynkowanym ogrodzeniem z bramą filarową. Po 1945 r. oficyny zostały przebudowane i przeznaczone na mieszkania. Natomiast obora i stodoły uległy zniszczeniu i nie były już użytkowane. W tym miejscu warto wspomnieć o zabudowie i układzie przestrzennym wsi. W 1823 r. wieś miała układ przestrzenny podobny do Legnickiego Pola, z jednolitym siedliskiem i trójkątnym klinowym nawsiem (centrum). Wieś przecinał wówczas w centrum i skośnie do osi układu, trakt z Legnicy do Jawora (i tak jest obecnie). Jego istnienie, spowodowało wykształcenie się wielodrożnego centrum w obrębie wsi, zbliżonego do ulicowego. Nawsie to w południowej części wsi było wąskie, klinowe, następnie się przewężało w centrum miejscowości. Dalej ono znacznie się rozszerzało, zawierając w północno – wschodniej swej części łąkę z ciekami wodnymi. Nawsie to dzieliło się na segmenty różnej wielkości w których były zlokalizowane m.in. kościół z cmentarzem, kościelna parcela ze szkołą i kwaterami na zabudowę wsi. Ponadto jeden trójkątny segment centrum usytuowany przy trakcie z Legnicy do Jawora, pełnił funkcję wiejskiego placu. To przy nim zbiegały się wszystkie wiejskie drogi. Nawsie wsi ujęte było przez dwie skrajne, takiej samej szerokości, siedliska z zabudową mieszkalno – gospodarczą oraz folwarkiem, znajdującym się na południowy wschód od kościoła. Taki układ wsi zachował się do drugiej połowy XIX w. Dziś, różni się nieznacznie od tamtego, tyle, że działki siedliskowe zostały zmniejszone do wielkości działek budowlanych. Na mapie z 1823 r. siedlisko wsi posiadało w większości skromną zabudowę, która składała się z domów stawianych szczytowo lub kalenicowo oraz ośmiu dużych zagród formowanych w czworobok.  Usytuowane one były nie w zabudowie szeregowej, tylko były porozrzucane pojedynczo. Znajdowały się one na południowej i północnej części siedliska oraz przy skrzyżowaniu ulic wiejskich z traktem drogi Legnica – Jawor. Z zagród w 2 poł. XIX w. zachowało się tylko 5, a byłyby to gospodarstwa lub relikty po nich – nr 4, 25, 16, 50, 54 -55. Później powstały jeszcze nowe okazałe zagrody w miejsce starych – nr 8, 9, 10, 11, 34. Taki rozkład zabudowań zachował się do dziś. Obecnie istnieje 9 większych zagród – nr 4, 8, 9, 10, 16, 25, 34, 50, 54 -55, które są formowane w czworobok, rzadko w podkowę.

W maju 1945 r., kiedy jeszcze trwały działania wojenne, do wsi przybywali pierwsi osadnicy. Byli to Polacy, powracający z przymusowych robót z Niemiec, osadnicy z Kresów Wschodnich oraz rodziny powracające z dalekiej Syberii.

Wieś nie była zniszczona. 9 lutego wraz z wejściem Rosjan,  wieś opuścili mieszkańcy narodowości niemieckiej. Zostali wywiezieni przez Rosjan na teren Czechosłowacji.  Dzieci w wieku szkolnym do szkoły uczęszczały we wsi. W 1943 roku przeszły do nowo wybudowanej szkoły przy drodze do Raczkowej. Tam  zlokalizowana została szkoła sześcioklasowa W 1945 r. ów budynek został trafiony pociskiem artyleryjskim i została po nim ruina. Jeszcze dzisiaj można odnaleźć ślad (fundamenty) po tej szkole. Po 1945 r.  polscy osadnicy powołali polską szkołę, która została ulokowana w budynku po poniemieckiej pastorówce (dzisiejsza świetlica). Szkoła powstała w 1946 r. i należała do gromady Przybków (dzisiaj dzielnica Legnicy. Po likwidacji szkoły w 1986 roku, budynek przeznaczono na dom nauczyciela. Później zlokalizowano w nim - świetlicę wiejską. Od 9 września 2011 r. w tejże świetlicy ma swoją siedzibę Stowarzyszenie ,,Nasza Nowa Wieś”.

Zburzona została też osada dróżnika. Znajdowała się ona na polu nieopodal dzisiejszej trafostacji przy drodze na fermę (osiedle). W miejscowości stały nieczynne poniemieckie: piekarnia, sklep rzeźniczy, młyn elektryczny - pozostała po nim tylko studnia. Do końca lutego 1946 r. we wsi kwaterowali rosyjscy żołnierze. W tym czasie aż do roku 1956 r. we wsi działalność prowadziła Spółdzielna Produkcyjna, która mieściła się w zabudowaniach dawnego folwarku. Po jej likwidacji budynki po niej przejęła Spółdzielnia Mleczarska w Legnicy, by później przekazać je Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu w Ludwikowie. W 1956 r. w obiektach mieszkalnych spółdzielni zostali zakwaterowani przesiedleńcy z akcji ,,Wisła".

Schodząc z drogi prowadzącej od Jawora, tuż przy murze poniemieckiego folwarku jest uliczka, na której znajdował się pomnik poświęcony poległym mieszkańcom wsi w I wojnie światowej (1914-1918). Stał on tuż przed budynkiem remizy strażackiej, której notabene też już nie ma. Ów pomnik został rozebrany w latach 50-tych XX w. Pomnik został więc rozebrany ale nie zniszczony. W ostatnim czasie został odrestaurowany i jest gotowy do zamontowania w poprzednim miejscu. We wsi przez 15 lata działała także Ochotnicza Straż Pożarna z remizą obok kościoła (rozebrana w 2009 r.).

Wieś w okresie powojennym rozrastała się zarówno liczebnie jak i terytorialnie. W 1939 r. wieś liczyła 600 mieszkańców. Koniec 1945 r. to 171 mieszkańców narodowości polskiej. We wsi działały zakłady - piekarnia i masarnia. Oba zakłady były prowadzone przez Gminną Spółdzielnię ,,Samopomoc Chłopska” w Legnicy. W dawnym folwarku ulokowany był zakład produkcyjny Państwowego Gospodarstwa Rolnego w Ludwikowie, w którym prowadzono hodowlę tuczu chlewnego. Dziś we wsi nie ma już ani piekarni, ani warsztatów usługowych, ani masarni, która była czynna do 2007 roku. Upadła również potężna ferma tuczu trzody chlewnej kombinatu PGR w Legnicy, wybudowana na wzgórzu za wsią w kierunku Złotnik. Jej zamknięcie zbiegło się z likwidacją Państwowych Gospodarstw Rolnych w Polsce. Po niej zostało tylko osiedle mieszkalne, wybudowane dla pracowników fermy i PGR-u Z biegiem lat za osiedlem zaczęto budować domki jednorodzinne. Dziś Nowa Wieś Legnicka terytorialnie składa się z trzech osad: stara wieś istniejąca od założenia, osiedle przy fermie  oraz osiedle na podstrefie LSSE przy granicy z obrębem Gniewomierzem.

 Nowa Wieś Legnicka liczy 633 osób i ponad 80 numerów i ciągle się dalej rozbudowuje. W tej miejscowości znowu pojawiły się zakłady usługowe. Mieszczą się tutaj: Zakład Obróbki Skrawaniem – Euro Mill, Zakład budowlany ,,Jar-Kucz”, Hurtownia materiałów budowlanych T&T, Zakład Unasienniania Zwierząt, Hurtownia ,,Komfort”, działa także sklep wielobranżowy. We wsi znajduje się także zakład kamieniarski wykonujący pomniki nagrobne.  Na przestrzeni lat funkcję sołtysa we wsi pełnili m.in.: Jagusz Piotr, Fassa Józef, Jan Wierzbicki, Stanisław Jedliński, Studziński Bronisław, Łukaszów Ryszard, Zawacki Eugeniusz, Babuśka Henryk.

(za: Gmina Legnickie Pole. Studium Środowiska Kulturowego. Wrocław 2004 r.)

autor Antoni Bucki

• poprz.